პირს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ეკისრება მის მიერ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების განზრახვით ან გაუფრთხილებლობით ჩადენისათვის. მართლწინააღმდეგობა არის ქმედების წინააღმდეგობა როგორც სისხლის სამართლის კოდექსის, ისე კულტურული ნორმებისადმი. რაც იმას ნიშნავს, რომ ქმედება სისხლის სამართლის კოდექსის მიღმაც შეიძლება იყოს მართლსაწინააღმდეგო. ხოლო, თუ რას ნიშნავს განზრახვა ან გაუფრთხილებლობა, უნდა განვიხილოთ კონკრეტულ მაგალითებზე:

განზრახვა — როდესაც პირს აქვს დანაშაულის ჩადენის სურვილი და ნებელობა. ასევე მას კარგად აქვს გააზრებული, რომ მის მიერ ჩადენილი ქმედება არის მართლსაწინააღმდეგო.

თუნდაც, როდესაც ერთი ადამიანი მემკვიდრეობის მიღების მიზნით კლავს მამკვიდრებელს.

ასეთ დროს ადამიანს აქვს გაანალიზებული, რომ მისი ქმედება დანაშაულია, თუმცა მას ამოძრავებს ქმედების განხორციელების ნებელობა და სურვილი შედეგის დადგომის (მამკვიდრებლის სიკვდილის), რომ მალე მიიღოს თავისი წილი მემკვიდრეობა.

გაუფრთხილებლობითი დანაშაულია, როდესაც პირი მას სჩადის თვითიმედოვნებით ან დაუდევრობით.

თვითიმედოვნება ნიშნავს, როდესაც პირს გაცნობიერებული აქვს, რომ მისი ქმედება მართლსაწინააღმდეგოა და ითვალისწინებს, თუ რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს მას, თუმცა უსაფუძვლოდ იმედოვნებს, რომ შედეგი არ დადგება. ამის მაგალითია, როდესაც ადამიანი თავისი მეგობრის გასაბრაზებლად გადააგდებს მის ჩანთას მრავალსართულიანი სახლის ბოლო სართულიდან.

ასეთ დროს მას გააზრებული ჰქონდა, რომ არ უნდა გადაეგდო ფანჯრიდან ნივთები, ვინაიდან არღვევდა წინდახედულობის ნორმებს, თუმცა 100%-ით, მაგრამ უსაფუძვლოდ იყო დარწმუნებული, რომ მის ქმედებას არანაირი შედეგი არ მოჰყვებოდა.

თუ მას არც ქმედების მართლსაწინააღმდეგოობა გაუთვალისწინებია და არც მოსალოდნელი შედეგი, მაშინ მისი ქმედება გამოდის დაუდევრობით ჩადენილი.

აღსანიშნავია, რომ პირმა შეიძლება ჩაიდინოს ისეთი ქმედება, რომელიც მართლსაწინააღმდეგოა, მაგრამ გამართლდეს. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი იცნობს მართლწინააღმდეგობის გამომრიცხველ გარემოებებს. ესენია:

აუცილებელი მოგერიება — როდესაც პირი ცდილობს საკუთარი თავი ან სხვა დაიცვას იმ პირისგან, რომელიც ხელყოფს მათ უფლებებს. აუცილებელი მოგერიება გულისხმობს როგორც აუცილებელ თვითდაცვას, ისე აუცილებელ დახმარებას.

აღნიშნულის საილუსტრაციოდ შეგვიძლია მოვიყვანოთ მაგალითი - თუ ერთი ადამიანი თავს დაესხმება მეორეს დაყაჩაღების მიზნით, მაგრამ თავდამსხმელს წინააღდმეგობას გაუწევს და ჯანმრთელობას დაუზიანებს, მაშინ გამოვა, რომ იგი აუცილებელი მოგერიების ფარგლებში მოქმედებდა. თუმცა, თუ იგი ამ თავდამსხმელს მოკლავს, მაშინ როცა ამის აუცილებლობა არ არსებობდა, აუცილებელი მოგერიების ფარგლებს გადაცილებასთან გვექნება საქმე, რაც ნიშნავს, რომ პირის განხორციელებული ქმედება შეუსაბამოა თავდასხმის ხასიათთან მიმართებით.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ თუ პირი სხვა პირს დაეხმარება, როდესაც მას თავს ესხმიან, საქმე კვლავ აუცილებელ მოგერიებასთან გვექნება, თუმცა მის მეორე სახესთან — აუცილებელ დახმარებასთან.

რაც შეეხება უკიდურეს აუცილებლობას, იგი გულისხმობს იმწუთიერი საფრთხის არსებობისას სხვა პირის სამართლებრივი სიკეთის დაზიანებას, უფრო მნიშვნელოვანი სიკეთის დაზიანების თავიდან ასაცილებლად.

მაგალითად, როდესაც მანქანით მიმავალი პირი გადაუხვევს სხვა მხარეს, რომ არ დაეჯახოს მის წინ გადარბენილ ბავშვს, მაგრამ ეჯახება სხვა მანქანას, იგი იცავს ბავშვის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, სამაგიეროდ აზიანებს სხვის ქონებას — მანქანას.

მართლწინააღმდეგობის გამომრიცხველი შემდეგი გარემოებაა დამნაშავის შეპყრობა. როცა ერთ პირს აქვს უფლება აღუკვეთოს მეორე პირს თავისუფლება, თუ მან რეალურად ჩაიდინა დანაშაული.

ანუ ადამიანს შეუძლია შეიპყროს დამნაშავე, თუ დანაშაულის ფაქტს შეესწრება. მისი ქმედება კი არ იქნება მართლსაწინააღმდეგო მაშინაც კი, თუ იგი ამ პირს დაუზიანებს ჯანმრთელობას.

ბოლოს კი განსახილველია მართლზომიერი რისკი, რომელიც გულისხმობს საზოგადოებრივი კეთილდღეობისთვის სამართლებრივი სიკეთის დაზიანებას, როცა მიზანი არ იქნებოდა მიღწეული ამგვარი რისკის გარეშე.

მაგალითად, ქირურგის პასუხისმგებლობა გამოირიცხება, როდესაც იგი ოპერაციას გაუკეთებს ისეთ ადამიანს, რომელიც ქირურგიული ჩარევის გარეშე დაიღუპებოდა, თუმცა ოპერაციის შემდეგაც არსებობს მისი გარდაცვალების რისკი და ის მართლაც გარდაიცვლება.

გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი შემთხვევებისა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ითვალისწინებს სხვა ისეთ შემთხვევებსაც, რომელიც მართალია ამ ჩამონათვალში არ მოხვედრილა, მაგრამ ქმედების მართლზომიერების სტანდარტებში შეიძლება თავსდებოდეს.

ნინო ბერიძე